“Levendige winkelstraten” gaat natuurlijk vooral over winkelstraten, maar gelijk in het begin van het boek wordt benadrukt dat men, om een winkelstraat goed te kunnen beoordelen, ook naar de ruimere context ervan moet kijken, zowel geografisch als chronologisch. Ingrepen vér buiten de winkelstraat kunnen een grote (negatieve of positieve) impact hebben.

Misschien wel de belangrijkste tip is dan ook, om zowel uít te zoomen, als ín. De straat te bekijken als onderdeel van een groter geheel, als radertje in een grotere machine, maar ook om op detailniveau (opnieuw) kennis te maken met de straat.

Het boek beschrijft in drie delen verschillende aandachtspunten en maatregelen om een winkelstraat opnieuw tot leven te wekken.

Foto: Schiedam, Hoogstraat 145 - Simon005

Straten die van oudsher de toegang vormden tot het centrum van een stad zijn vaak ook de straten, waarlangs de eerste winkels zich vestigden. Twintig steden gingen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed op zoek naar de identiteit van hun winkelstraten door ze op drie manieren onder de loep te nemen: vanuit het oogpunt van de ontwikkeling van de straat en haar positie in de stad; vanuit stedenbouwkundig perspectief; en economisch, met de blik op het bestaande winkelaanbod en mogelijke verdienmodellen.

In het deel “Biografieën” wordt de lezer rondgeleid langs de winkelstraten van 13 Nederlandse steden, met de geschiedenis van oorsprong tot huidige situatie, met voordelen en valkuilen, missers en successen. Met behulp van (historische) kaarten en oude en nieuwe foto’s wordt de ontwikkeling van elke straat beschreven.

Deze omschrijvingen zijn wel summier – wie de situatie ter plaatse niet of nauwelijks kent, zal misschien moeite hebben er een beeld van te vormen. Om te doorvoelen wat er staat, zou ik het liefste met het boek in de hand alle 13 steden bezoeken, van Den Helder tot Maastricht.

In een aantal gevallen zijn de openingsfoto’s toen-en-nu van de besproken straat, met een foto van de huidige situatie boven en eronder een foto van dezelfde plek zoals deze vroeger was. Helaas is dat niet voor alle 13 steden gelukt. De kleine foto’s in de marge van de tekst zijn – met een breedte van 4,8 cm – vaak te klein om de essentie ervan te kunnen zien. De foto’s over de volle breedte van de pagina zijn een stuk duidelijker. Het kaartmateriaal geeft vanwege de beperkte afmetingen alleen een indicatie van de ontwikkeling van de stad om de betreffende straat heen

In acht thema’s wordt inspiratie gegeven voor het verbeteren van (winkel)straten, geïllustreerd met voorbeelden uit allerlei Nederlandse gemeenten:

• Ligging: aan de fysieke plek van een winkelstraat in de stad valt weinig te doen. Maar door te werken met wat je hebt (oriëntatie op de zon, een mooie kromming of spannende zijstraten bijvoorbeeld) en aan te passen wat niet werkt (zoals blokkades opheffen, bewegwijzering verbeteren) kan de levendigheid van de straat verbeterd worden.
• Verkeer: vaak zijn winkelstraten van oorsprong doorgaande wegen, waar – om de winkelervaring te verbeteren – het verkeer uit gehaald is. Dat is soms een verbetering, maar soms betekent het ook het wegvallen van een belangrijke functie: de aanvoer van winkelend publiek.
• Functies: een winkelstraat met alleen winkels is na sluitingstijd doods. Het mengen van verschillende functies kan de levendigheid van een straat waarborgen – ook wanneer er leegstand in een van die functies dreigt.
• Architectuur: gebouwen bepalen het karakter van de straat, maar ook de staat van onderhoud van die gebouwen beïnvloedt de sfeer.
• Gevels: in veel stedelijke winkelstraten is er nauwelijks nog verband tussen de winkelpui en de gevel erboven. Door de historische gevel te herstellen, kan de beleving van de straat veranderen en verbeteren. Maar ook met minder ingrijpende middelen kunnen gevels van winkelpanden verlevendigd worden.
• Openbare ruimte: rust, ruimte en regelmaat, maar dan op straat. Bestrating en straatverlichting, straatmeubilair en beplanting hebben invloed op hoe het publiek de winkelstraat ervaart én gebruikt.
• Stedelijk meubilair: ook hier zijn rust en regelmaat gewenst, niet alleen met betrekking tot bankjes en afvalbakken, maar ook voor reclameborden en terrassen op de stoep. Door eenheid te creëren ontstaat een rustiger en minder rommelig straatbeeld.
• Groen: groen vermindert fijnstof en hittestress, groen maakt dat men zich veiliger en gelukkiger voelt, beplanting en begroeiing maken een straat zachter en minder stenig. Bij het groen hoort ook water – in de vorm van fonteinen, waterspeelplekken en openbare drinkwatervoorzieningen.

Foto rechts: Deventer, Nieuwstraat - JanB46

Foto onder: Deventer, Nieuwstraat - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

De negen interviews met mensen uit heel verschillende disciplines, betrokken bij winkelgebieden in alle uithoeken van Nederland, vond ik het meest inspirerende onderdeel van het boek. In de interviews wordt duidelijk welke van de bovenstaande thema’s zijn of worden toegepast in de steden van de geïnterviewden en op welke manier. Ondanks het feit dat daar relatief weinig verduidelijkende afbeeldingen bij staan, laten de beeldende beschrijvingen de bevlogenheid van de ondervraagden zonneklaar zien.

Drie korte stukken – een kleine geschiedenis van de winkel; een verklaring van functiemix aan de hand van het Monopolie-spel; en de oudste winkelstraat van Nederland – geven op een speelse manier achtergrondinformatie. De onderscheidende achtergrondkleuren van deze intermezzo’s met daarop de tekst in wit maken dat deze stukken er uit springen. Dat dat een beetje ten koste gaat van het leesgemak doordat het contrast van witte letters op roze, gele of groene ondergrond niet optimaal is, zij de vormgever vergeven. Want dat de straten in het Monopolie-spel straten zijn waar (ooit) Perry Sport winkels zaten, of dat de oudste winkelstraat en zelfbedieningswinkel in Nijmegen ontstonden, dat wist ik voor het lezen van dit boek nog niet.

Foto rechts: Schiedam, Overzicht Hoogstraat vanaf de Koemarkt-Schiedam - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

“Levendige winkelstraten” is een handzaam boek (softcover met Otabind, 15x24 cm, 200 pagina's) met een levendige vormgeving. De relatief korte teksten zijn goed leesbaar en volop voorzien van kleurenfoto’s, oude zwart-witfoto’s en kleine kaarten uit verschillende tijdperken.

Opvallend: de hoofdstukken in het deel Thema hebben een grotere corpsgrootte dan de overige pagina’s in het boek. Zijn ze belangrijker?

• Auteurs: Frank Strolenberg, Marlijn Baarveld, Jacqueline Rosbergen, Martine Bakker, Ria Dubbeldam
• Verschijningsdatum: 2019
• ISBN 9789492474247

Bedoeld voor hen die op zoek zijn naar een inspirerend verhaal om te helpen bij het herstructureren en transformeren van winkelstraten die kampen met leegstand, verval en/of vandalisme. Door de verschillende manieren van beschrijven is dit boek zowel geschikt voor de (beginnend) stedenbouwkundige of landschapsarchitect als wethouders en winkeliers met minder stedenbouwkundige basiskennis.

“Levendige winkelstraten” wordt uitgebracht als softcover. Het boek is verkrijgbaar bij de reguliere boekhandel, online bij diverse boekhandels en direct bij de uitgever, uitgeverij Blauwdruk.